Od 17 września 2016 r. wchodzi w życie nowelizacja ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
Przedmiotowa ustawa ma na celu wprowadzenie regulacji dotyczących zasad postępowania w sprawach związanych z rozpatrywaniem roszczeń wynikających z dekretu o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy, popularnie zwanego dekretem warszawskim lub dekretem Bieruta.
Zmiany w ustawie o gospodarce nieruchomościami
Ustawa wprowadza szereg zmian w ustawie o gospodarce nieruchomościami (ugn).
Wprowadzony nowy przepis art. 111a ust. 1 ugn przewidujący, iż Skarbowi Państwa lub m. st. Warszawa przysługuje prawo pierwokupu w przypadku sprzedaży praw i roszczeń określonych w dekrecie warszawskim, roszczeń określonych w art. 214 ugn oraz prawa użytkowania wieczystego ustanowionego na skutek realizacji roszczeń wynikających z dekretu warszawskiego lub z art. 214 ugn.
Zgodnie z przyjętą nowelą, przeniesienie praw i roszczeń określonych w art. 111a ust. 1 ugn wymaga zawarcia umowy w formie aktu notarialnego. Prawo pierwokupu nie przysługuje, jeżeli sprzedaż nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego następuje na rzecz osób bliskich dla sprzedawcy lub między osobami prawnymi tego samego kościoła lub związku wyznaniowego.
Zgodnie z nowelizacją ustawy, w sprawie wykonywania prawa pierwokupu wynikającego z art. 111a ust. 1 ugn, stosuje się odpowiednio regulacje art. 110 i art. 111 ugn. Tak więc notariusz sporządzający umowę będzie miał obowiązek zawiadomienia o fakcie sprzedaży wyżej wymienionych praw i roszczeń organów wykonujących prawo pierwokupu, wskazanych w art. 111a ust. 4 i 5 ugn.
Prawo pierwokupu może być wykonane w terminie miesiąca od dnia otrzymania zawiadomienia o treści umowy sprzedaży, poprzez złożenie oświadczenia w formie aktu notarialnego co do zasady u notariusza, który sporządził umowę sprzedaży praw lub roszczeń. Prawo pierwokupu wykonywane będzie po cenie ustalonej między stronami w umowie sprzedaży. Prawo pierwokupu wykonuje Prezydent m. st. Warszawy, natomiast w razie gdy prawa i roszczenia dotyczą nieruchomości Skarbu Państwa prawo pierwokupu wykonuje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa lub agencja która wykonuje odnośnie gruntów Skarbu Państwa uprawnienia właścicielskie.
Nowela wprowadza ponadto zmianę w art. 214 ust.1 ugn, zgodnie z którym wnioskodawcom, którzy zgłosili wnioski o oddanie gruntów w użytkowanie wieczyste w związku z roszczeniami wynikającymi z dekretu warszawskiego, może zostać zwrócona nieruchomość stanowiąca ich dawną własność, przy czym w obecnie przyjętym brzmieniu powyższego przepisu nie ma obowiązującego dotychczas ograniczenia stanowiącego, iż w takich przypadkach może zostać zwrócona jedna nieruchomość.
Przyjęta ustawa wprowadza również nową regulację art. 214a ugn, określającą przesłanki odmowy ustanowienia prawa użytkowania wieczystego na rzecz poprzedniego właściciela gruntu w rozumieniu art. 7 ust. 1 dekretu warszawskiego.
Przepis ten wskazuje, iż niezależnie od przyczyn wymienionych w art. 7 ust. 2 dekretu warszawskiego możliwe jest odmówienie ustanowienia użytkowania wieczystego na rzecz poprzedniego właściciela gruntu ze względu na: przeznaczenia lub wykorzystywania gruntu na cele publiczne określone w art. 6 ugn; sprzedaż gruntu lub oddanie go w użytkowanie wieczyste na rzecz osób trzecich; zabudowę gruntu przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego w razie gdy wartość tej zabudowy przekracza znacznie wartość zajętego na ten cel gruntu; odbudowę lub remont, dokonany ze środków publicznych, budynków zniszczonych w latach 1939-1945 więcej niż w 66 %; brak możliwości dokonania zgodnego z prawem i ładem przestrzennym podziału nieruchomości, której jedynie część jest przedmiotem roszczenia wynikającego z dekretu warszawskiego.
Przyjęta nowelizacja ustawy wprowadza ponadto nową regulację art. 214b ugn, wskazującą na możliwość umorzenia postępowania w sprawach dotyczących rozpatrzenia wniosków złożonych w trybie dekretu warszawskiego, jeżeli nie jest możliwe ustalenie stron postępowania lub ich adresów. Podstawa umorzenia będzie zachodzić w przypadku, gdy organ wezwał wnioskodawcę oraz jego ewentualnych następców prawnych do uczestnictwa w postępowaniu przez ogłoszenie, a w sprawie nie wpłynęło żadne inne pismo pochodzące od strony oprócz wniosku dekretowego. Organ wyda decyzję o umorzeniu postępowania, jeżeli w terminie sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia nikt nie zgłosi swoich praw albo zgłosiwszy je, nie udowodni ich w terminie kolejnych trzech miesięcy lub nie wskaże swego adresu. Przepis art. 214b ugn w ust. 3 i 4 określa ponadto zakres informacji zawartych w treści ogłoszenia oraz obowiązek jego zamieszczenia w prasie i na stronach internetowych właściwego urzędu. Zgodnie z art. 214b ust. 5 ugn decyzja o umorzeniu postępowania stanowić będzie podstawę do ujawnienia tytułu własności do nieruchomości Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego w księgach wieczystych prowadzonych dla budynku i dla lokali wydzielonych z tego budynku jako odrębnych nieruchomości oraz do zamknięcia powyższych ksiąg.
Zmiany w ustawie – Kodeks rodzinny i opiekuńczy
Przyjęta ustawa wprowadza także zmianę ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy polegającą na wprowadzeniu w art. 184 paragrafu 3 – wyłączającego możliwość ustanowienia kuratora dla ochrony praw osoby, która z powodu nieobecności nie może prowadzić swoich spraw, jeżeli istnieją przesłanki uznania tej osoby za zmarłą.
Ustawa przewiduje, iż do spraw wszczętych i niezakończonych stosuje się przepisy przyjęte w obecnie uchwalonej ustawie.
Nowelizacja ustawy, a Trybunał Konstytucyjny
Po przedstawieniu ustawy do podpisu Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej 3 sierpnia 2015 r. skierował ustawę do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją wprowadzonych do ugn regulacji art. 214a i 214b. Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 19 lipca 2016 r. (sygn. akt Kp 3/15) orzekł o zgodności z Konstytucją zakwestionowanych we wniosku przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. W powyższym orzeczeniu Trybunał Konstytucyjny za zgodne z Konstytucją uznał:
– dodawany do ugn przepis art. 214a określający przesłanki umożliwiające dokonanie odmowy ustanowienia użytkowania wieczystego na rzecz poprzedniego właściciela, niezależnie od przyczyn wymienionych w art. 7 ust. 2 dekretu warszawskiego
oraz
– dodawany do ugn przepis art. 214b zezwalający na umorzenie postępowania w sprawach dotyczących rozpatrzenia wniosków, o których mowa w art. 7 ust. 1 dekretu warszawskiego, jeżeli nie jest możliwe ustalenie stron postępowania lub ich adresów.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego wprowadzony przepis art. 214a prowadzi do przywrócenia bezpieczeństwa prawnego oraz uporządkowania i stabilizacji stanu własności nieruchomości warszawskich. Równocześnie Trybunał Konstytucyjny uznał za dopuszczalne i niesprzeczne z Konstytucją wprowadzenie normy art. 214b określającej swoiste, szczególne przyczyny umorzenia postępowania administracyjnego. W konsekwencji Trybunał Konstytucyjny uznał, iż powyższe regulacje wprowadzone do ustawy o gospodarce nieruchomościami nie naruszają praw majątkowych wnioskodawców dekretowych ani ich następców prawnych oraz nie naruszają wywodzonej z art. 2 Konstytucji zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego został ogłoszony w Monitorze Polskim z dnia 16 sierpnia 2016 r. pod pozycją 794.
Podstawa prawna:
USTAWA z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 160/2016, poz. 1271).
USTAWA z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. Nr 215/2015 r. poz. 1774, z późn. zm.).
USTAWA z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 240/2015 r. poz. 2082, z późn. zm.).
DEKRET z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy (Dz. U. Nr 50/1945, poz. 279 z późn. zm.),
WYROK TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO z dnia 19 lipca 2016 r. sygn. akt Kp 3/15 (M.P. Nr 145/2016, poz. 794).